Λαμπρά τμήματα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς στην πόλη που ίδρυσε ο Σέλευκος, διάδοχος του Μ. Αλεξάνδρου
H Zεύγμα, μια αρχαία ελληνιστική πόλη στη σημερινή Νοτιοανατολική Τουρκία, στα σύνορα με τη Συρία, που το 80% του εδάφους της βρίσκεται βυθισμένο στην τεχνητή λίμνη που σχηματίστηκε στο φράγμα Μπιρετσίκ, αποτελεί αντικείμενο της αρχαιολογικής σκαπάνης από το 1990.
Τις τελευταίες ημέρες, όμως, ήρθε ξανά στο προσκήνιο χάρη σε τρία νέα, εξαιρετικής ομορφιάς και λεπτομέρειας ψηφιδωτά, που αποτελούν λαμπρά δείγματα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η περιοχή της Ζεύγμα την αρχαιότητα ήταν τμήμα της Άνω Συρίας, ανήκε στο βασίλειο των Σελευκιδών και για ένα διάστημα στο βασίλειο της Κομμαγηνής. Ιδρύθηκε το 300 π.Χ. από τον Σέλευκο Α' τον Νικάτορα στις όχθες του Ευφράτη, αλλά η κατοίκηση στην περιοχή ξεκινά από τη νεολιθική εποχή, ενώ στην ακμή της έφτασε τους 25.000 κατοίκους. Το όνομά της το οφείλει στη γέφυρα που κατασκευάστηκε στην πόλη από τον Σέλευκο, ώσπου ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Τραϊανός έκτισε νέα λίθινη. Η πόλη είχε δύο τμήματα-συνοικίες, στην ουσία ξεχωριστές πόλεις, τη Σελεύκεια στην ανατολική όχθη του Ευφράτη και την Απάμεια στη δυτική.
Τον 1ο π.Χ. αιώνα η Ζεύγμα έγινε τμήμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ενώ την ίδια εποχή οι Πάρθοι κατέλαβαν την Απάμεια και χώρισαν τη Ζεύγμα κάνοντας τον Ευφράτη σύνορο. Η Ζεύγμα πέρασε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και διατηρήθηκε έως το 637 μ.Χ., όταν καταλήφθηκε και λεηλατήθηκε από τους Άραβες, οπότε η πόλη σταδιακά εγκαταλείφθηκε.
Οι πρώτες ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή πραγματοποιήθηκαν από τον Τόμας Έντουαρντ Λόρενς το 1917 και συνεχίστηκαν το 1970 από τον Τζον Βάγκνερ. Από το 1990 οι έρευνες συνεχίστηκαν με εντατικούς ρυθμούς, λόγω της ανόδου του νερού. Οι αρχαιολόγοι είχαν δώσει τότε μάχη με τον χρόνο, δουλεύοντας νυχθημερόν, για να ανασκάψουν ό,τι προλάβαιναν. Οι ανασκαφές μέχρι τώρα έχουν κοστίσει 7 εκατ. τουρκικές λίρες και αναμένεται να συνεχιστούν και το 2015.
Στην περιοχή έχουν βρεθεί όλα αυτά τα χρόνια εξαιρετικά ψηφιδωτά με θέματα από την ελληνική μυθολογία, όπως Ωκεανός και Τηθύς, Δαίδαλος και Ίκαρος, ο Αχιλλέας στην αυλή του βασιλιά Λυκομήδη, και ο Διόνυσος με την Αριάδνη. Βρέθηκαν ακόμα τοιχογραφίες, νομίσματα, κεραμικές σφραγίδες, αγάλματα και εκατοντάδες κινητά ευρήματα. Τα αρχαιολογικά ευρήματα μεταφέρθηκαν στο Αρχαιολογικού Μουσείο της πόλης Γκαζιαντέπ.
Τα νέα ευρήματα και ο «Οίκος των Μουσών»
Το ένα από τα πρόσφατα ευρήματα παριστά τις εννέα Μούσες (σε πορτρέτα) και κοσμούσε μεγάλο δωμάτιο στο σπίτι που οι αρχαιολόγοι έχουν ονομάσει «Οίκο των Μουσών», λόγω της ιδιαίτερης φινέτσας στα αρχιτεκτονικά στοιχεία και στον διάκοσμό του. Στο κέντρο εικονίζεται η Καλλιόπη και γύρω της οι άλλες αδερφές της. Κατά τον Ησίοδο, η Καλλιόπη ήταν η μεγαλύτερη και ευγενέστερη από τις 9 Μούσες, προστάτιδα της Επικής Ποίησης και της Ρητορικής, καθώς και όλων των Καλών Τεχνών (Καλλιέπουσα), άρα η επιλογή της στο κέντρο της σύνθεσης δεν προκαλεί εντύπωση και θεωρείται απόλυτα λογική.
Το δεύτερο ψηφιδωτό παριστά τον Ωκεανό και την Τιθύ και είναι ωραιότερο από ένα άλλο με παρόμοια σύνθεση που έχει βρεθεί σε διαφορετικό χώρο. Η ζωηρότητα των μορφών, η ομορφιά τους και τα θαυμάσια χρώματα εντυπωσιάζουν. Μάλιστα, οι ειδικοί λένε ότι έχουν χρησιμοποιηθεί ειδικά κατασκευασμένες γυάλινες ψηφίδες. Το τρίτο είναι μικρότερων διαστάσεων και παριστά νεαρό άνδρα.
Τα τρία ψηφιδωτά είναι του 2ου αιώνα μ.Χ., έχουν δηλαδή δημιουργηθεί κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Στο ψηφιδωτό με τις Μούσες, το όνομα της καθεμιάς είναι γραμμένο στα ελληνικά, καθώς η ελληνιστική κοινή ήταν η διεθνής γλώσσα της εποχής.
Οι Τούρκοι την αναφέρουν ως «ρωμαϊκή»
Αξίζει να σημειωθεί πως οι επιστήμονες που ξενάγησαν τον Τύπο στην ανασκαφή αναφέρουν την πόλη Ζεύγμα ως ρωμαϊκή, παρόλο που ιδρύθηκε κατά την ελληνιστική περίοδο, το 300 π.Χ., από Μακεδόνα ο οποίος και ίδρυσε τη δυναστεία των Σελευκιδών, ενώ ακόμα και το όνομά της είναι ελληνικό. Ζεύγμα σημαίνει καθετί που χρησιμεύει για σύνδεση και ονομάστηκε έτσι ακριβώς χάρη στη γέφυρα που ένωσε δύο πόλεις.
